Zasady ogólne

„System Pieczy Zastępczej to zespół osób, instytucji i działań mających na celu zapewnienie czasowej opieki i wychowania dzieciom w przypadkach niemożności sprawowania opieki i wychowania przez rodziców” (art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej).

• Rodzina zastępcza - to przejściowa forma opieki nad dzieckiem. W rodzinach zastępczych umieszcza się dzieci, których rodzice zostali trwale lub czasowo pozbawieni praw rodzicielskich lub gdy władza ta została im ograniczona. Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej następuje na podstawie orzeczenia sądu.
• Utworzenie rodziny zastępczej (w przeciwieństwie do adopcji inaczej zwanej przysposobieniem) nie powoduje powstania więzi rodzinno-prawnej pomiędzy opiekunami a dzieckiem. Stan cywilny dziecka nie ulega zmianie, dziecko nie przyjmuje nazwiska opiekunów, a rodzina zastępcza nie przejmuje pełni władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Dziecko przyjęte do rodziny nie staje się dzieckiem tej rodziny, nie powstają też obowiązki i uprawnienia alimentacyjne czy dotyczące dziedziczenia.
• Rodzina zastępcza, sprawując osobistą opiekę nad dzieckiem, w wypełnianiu swoich funkcji kieruje się dobrem przyjętego dziecka i poszanowaniem jego praw.
• Charakterystyczną cechą rodziny zastępczej jest obowiązek współpracy - o ile sąd nie postanowi inaczej - z rodzicami biologicznymi, szczególnie gdy nie są oni całkowicie pozbawieni władzy rodzicielskiej oraz z Centrum Usług Społecznych.
• Pełnienie funkcji rodziny zastępczej z mocy prawa, ustaje z dniem osiągnięcia przez dziecko pełnoletności - wyjątek stanowi sytuacja, gdy osoba pełnoletnia decyduje się na pozostanie w rodzinie do czasu ukończenia nauki w szkole, do której uczęszczała w dniu osiągnięcia pełnoletności.

Rodzina zastępcza jest dla dziecka szansą, dającą mu możliwość wzrastania w warunkach maksymalnie zbliżonych do naturalnych. Tworzenie rodzin zastępczych opiera się na zasadzie poszukiwania odpowiednich opiekunów i bezpiecznego domu dla konkretnego dziecka.

Formy rodzinnej pieczy zastępczej :

• rodzina zastępcza spokrewniona – tworzą ją wyłącznie dziadkowie i rodzeństwo dziecka
• rodzina zastępcza niezawodowa – tworzą ją osoby niespokrewnione z dzieckiem oraz krewni nie będący wstępnymi i zstępnymi dziecka (czyli np. ciocie, wujkowie, osoby obce dla dziecka)
• rodzina zastępcza zawodowa, w tym zawodowa specjalistyczna opiekująca się dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności lub małoletnimi matkami lub dziećmi na podstawie ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich
• rodzina zastępcza zawodowa będąca pogotowiem rodzinnym - zajmuje się dziećmi przez krótki okres czasu (kilka miesięcy) – od chwili umieszczenia dziecka w rodzinie do momentu wydania postanowienia sądu o jego dalszych losach
• rodzinny dom dziecka (dla maksymalnie 8 dzieci).